Klasse en kracht
Süddeutsche Zeitung, 25.11.2016
Didier Eribon, Socioloog; Interview: Alex Rühle
De Franse socioloog Didier Eribon behaalde het verrassende succes van het jaar met de vertaling van zijn boek "Return to Reims" in Duitsland. Eribon, die uit de eenvoudigste achtergrond komt en bekend werd met boeken over Michel Foucault, Claude Lévi-Strauss en de geschiedenis van de homobeweging, vertelt in zijn non-fictieve Reims-roman, gebaseerd op zijn moeder, hoe de plattelandsbevolking sinds de jaren tachtig voor het front staat. Ze wendde zich tot National omdat ze vond dat de socialisten niet langer om haar gaven. Kan deze diagnose worden uitgebreid naar andere landen? Bestaat er überhaupt zoiets als lessen? En wat moet er gebeuren? Laten we het hem zelf vragen in een café in Parijs, voordat hij volgende week naar Berlijn komt voor een leestour.
SZ: Mr. Eribon, Trump won de verkiezing en. , ,
Didier Eribon: Kijk, ik weet niet wat jullie allemaal willen. Ik heb een boek geschreven over mijn moeder en nu moet ik de Brexit, Trump en de wereld uitleggen. Nou, het komt waarschijnlijk door de hoofdstukken waarin ik mijn moeder gebruik om te laten zien hoe een hele klasse van de samenleving de afgelopen drie decennia het gevoel heeft gekregen vergeten te zijn - en hoe ze erop heeft gereageerd.
Wat gebeurde er in de 30-jaren?
De linker politici begonnen, met WOm samen te werken hebben industriepanels ervoor betaald en denktanks gefinancierd, en ze hebben aangekondigd dat de grenzen tussen rechts en links eindelijk moeten worden doorbroken. Door de geschiedenis heen heeft dit altijd betekend dat links zijn posities opgaf en naar rechts ging. En zo bleek: de sociaaldemocratie heeft haar centrale zorg, de kwestie van sociale rechtvaardigheid, overboord gegooid.
In die tijd zouden Gerhard Schröder en Tony Blair hebben geantwoord dat effectief sociaal beleid primair arbeidsmarktbeleid moet zijn: we maken de nieuwkomers geschikt voor de markt. We geven hun verantwoordelijkheid, iedereen is nu van zijn gelukssmid.
Dit werkt alleen voor de weinigen die een smederij hebben. Kijk rond in het VK. Het hele noorden is een sociaal-politieke woestijn. De grote leugen van de moderne linkerzijde was en is te zeggen dat er geen klassen meer zijn. Maar er zijn al deze geschorste mensen. Mijn ouders voelden zich absoluut verraden door de linkse partijen. En toen kozen ze degenen die beloofden voor hen te zorgen.
Ze beschrijven hoe je ouders en al degenen om hen heen in het collectief zijn overgeschakeld naar FN. Maar iedereen voor zichzelf. Niet met de unanieme trots waarmee ze zichzelf ooit aan de Socialistische Partij hebben toegegeven, maar stiekem, met een schuldig geweten, net zoals je in pornocinema gaat met zijn halsband omgedraaid. Waar komt deze schaamte vandaan?
Ze bestaan alleen in hun generatie. Vandaag heeft rechts de culturele hegemonie, je erkent het, tenslotte doet iedereen het zo, het is cool. Maar voor mijn moeder was dit feest eigenlijk nog steeds de aartsvijand. Dus toen ik haar vroeg of ze ooit voor FN had gekozen, ontkende ze het aanvankelijk overal: “Nooit! Hoe heb je dat gekregen." Toen ik erop stond, zei ze op een gegeven moment: 'Nou, ik geef het een keer toe. Maar dat was alleen bedoeld als waarschuwingsschot! "
Wat bedoelde ze met het waarschuwingsschot?
Hetzelfde zei een man na de Amerikaanse verkiezingen: “Ik heb op Trump gestemd om te laten zien dat ik besta. Omdat niemand me kan horen, maak ik nu lawaai. "
Maar de stelling dat alleen geschorste blanken voor Trump zouden hebben gekozen, kan niet worden volgehouden. In Beverly Hills heeft bijna 50-procent voor Trump gestemd.
Trump heeft natuurlijk kiezers uit alle lagen van de bevolking bereikt. Maar als de Democraten of hier bij ons de verschillende linksen hun vaste klantenkring niet eens meer overtuigen, dan is dat een cruciaal punt bij de verkiezingen. En het is niet zomaar een kruis om de vier jaar, mensen komen in hun discoursfeer, lezen het nepnieuws van Breitbart of onze identiteitsblogs en stemmen de volgende keer met volle overtuiging over de rechtse populisten. Ik heb in mijn familie gezien hoe het wereldbeeld is veranderd. "Wij arbeiders tegen de bourgeoisie" werden geleidelijk aan "Wij Fransen tegen de migranten". Vandaag is dat volledig gestold.
Maar was deze eerdere "wij hier beneden versus degenen daarboven" een nobeler dichotomie? Waren de communisten betere mensen? In je boek beschrijf je heel duidelijk hoe bekrompen en gemeen het klimaat was.
Oh God, ik wil de aartsreactionaire communistische partij niet verheerlijken of de drie decennia die u het economische wonder noemt en de onze "Trente Glorieuses". Glorios was bij ons niks thuis, het was grijze ellende, ik had vaak honger. En natuurlijk waren er enorme vooroordelen tegen iedereen die anders is. Als homoseksuele man moest ik voor deze familie vluchten. Maar deze uitsluiting van de gemarginaliseerde groepen stond niet centraal. Het grote verhaal was: wij eenvoudige mensen tegen de bazen. Als de politiek dan plotseling ontkent dat er zoiets bestaat als een onderklasse, als je de mensen opeens gewoon vertelt dat er geen sociale vastberadenheid is, iedereen kan het, dan zoeken ze hun affiliatie anders, alsjeblieft, zijn we zijn geen klasse, maar eerder de verwaarloosde mensen, van wie de vluchtelingen sociale uitkeringen afnemen.
In wat je zegt, worden twee argumenten door elkaar gehaald: de sociologische - er zijn klassen - en de politiek-strategische: je moet kiezers het gevoel geven erbij te horen. Na de Brexit en de verkiezing van Trump zeggen velen dat links niet charismatisch genoeg is. Denk je dat de Argentijnse socioloog Ernesto Laclau gelijk heeft als hij links populisme postuleert?
Is het lang geleden. Podemos in Spanje of Syriza in Griekenland, dit zijn linkse populistische partijen. Podemos heeft me eerst gefascineerd. Maar ik geloof dat dit linkse populisme met vuur speelt.
Inwiefern?
Omdat hij gevaarlijke retoriek gebruikt: wij, het volk, tegen de oligarchie, wij, de natie, tegen globalisering - dat wil zeggen, woord voor woord, het discours van Marine le Pen. Podemos beweert dat er een homogeen volk is dat huis als een gemeenschappelijk referentiepunt. Dan zeggen ze, links, rechts, dat heeft het overleefd, iedereen komt naar ons toe. Maar ze bereiden de weg voor voor andere mechanismen van uitsluiting, waarover we eerder spraken: behoren homoseksuelen tot de mensen? Vluchtelingen die verdrinken in de Middellandse Zee?
Er waren andere pogingen tot links populisme die niet via identiteitspolitiek gingen: de "99 procent" in Amerika of "Nuit Debout" in Frankrijk.
Ja. En beide bewegingen zijn gebaseerd op een leugen in het leven. De 2000 Paris studenten en kunstenaars die protesteerden op de Place de la République. Ik sta absoluut aan hun kant, maar als ze zeggen dat ze de mensen zijn, moet je het ze vertellen, of niet? De mensen wonen in de lege plattelandsgebieden, hebben geen idee dat je hier in de buurt staat en stemmen op 30 voor 40 procent Front National. En de weinige mensen die in Zuccotti Park kampeerden, hebben ook heel weinig gemeen met het lagere 50-percentage van de Amerikanen.
Velen zeggen ook na de verkiezingen in de VS: de Democraten hebben te veel zorg besteed aan de rechten van verschillende groepen. Laten we gewoon zo blijven met uw minderheidsbeleid en zorgen voor het sociale probleem. Het is geen wonder dat de eenvoudige blanke zich verlaten voelt als hij alleen transgendertoiletten bespreekt.
Ik denk dat vechten om de rechten van vrouwen, LHBT-mensen of vluchtelingen heel belangrijk is. En als mensen zoals de Amerikaanse Mark Lilla dat nu veroordelen, zou ik daar met voorzichtigheid van genieten. Lilla is altijd een aartsconservatieve denker geweest, die zelf schreef tegen feminisme en auteurs publiceerde die homo's en lesbiennes hebben verslagen.
Lilla is niet de enige die zoiets heeft geschreven. In Frankrijk betoogde Alain Badiou vrij gelijkaardig, en Slavoj Žižek viel de Amerikaanse Democraten in de zomer aan.
Badiou en Žižek omschrijven homoseksuelen als egoïsten die het sociale contract beëindigen en alleen geïnteresseerd zijn in hun decadente, specifieke interesses. De heksenjacht tegen André Gide werd in de jaren dertig met dezelfde argumenten uitgevoerd. Tegelijkertijd viel Jacques Lacan het feminisme aan omdat het de plaats van de vader verzwakte en de "symbolische orde" vernietigde. Het is gemakkelijk om bij de gezonde nationale instantie te komen, en elke minderheid die voor zichzelf speciale rechten eist, verstoort het gevestigde functioneren van de samenleving. Marine le Pen zegt verder niets: we hebben eer betoond aan het individualisme en daarmee het simpele Frans uit het oog verloren.
Ich samen te vatten: bewegingen zoals Podemos gebruik maken van een echte populistische-grip, maar nationalistische retoriek, de mensen van Nuit Debout crouch in hun wereldvreemde stedelijke zeepbel, en de zelfkritische Left begint drie weken na de verkiezingen met het oog op de eigen mensen uit te sluiten. Wat zou er volgens jou gebeuren?
Žižek is geen zelfkritische linker, maar een fascistische Feuilleton-clown. We hebben sociale bewegingen nodig die grensoverschrijdend zijn. We moeten veel luider en aanstoot nemen. En op de lange termijn is het belangrijkste om het schoolsysteem radicaal te hervormen.
We ervaren de meest dramatische crisis van de democratie en je wilt eerst onze scholen herbouwen?
Een kaart met de kiezers van rechtse populistische partijen in Frankrijk, Oostenrijk, Groot-Brittannië is altijd identiek aan de kaart, die het niveau van schooluitreiking afbreekt. Hoe meer voortijdige schoolverlaters, hoe populairder de FN.
De Nate Silver heeft net hetzelfde gedaan voor de Verenigde Staten: hoe hoger de scores in een kiesdistrict, hoe meer stemmen het krijgt voor de Democraten. En vice versa. Het lijkt dus iets te zijn. Maar wat uw hervormingsvoorstel betreft, is het schoolsysteem poreuzer geworden, nietwaar?
Droom je? De voorbereidende lessen voor onze Grandes Écoles, de weinige scholen waar de toekomstige elite vandaag doorheen moet gaan, zijn meer sociaal gesloten dan 1960. Ze vinden geen enkel personeelskind, laat staan werknemers. We hebben enorme sociale segregatie op scholen.
In mei kiest Frankrijk een nieuwe president. Of voor de eerste keer een president. Heb je een voorspelling?
Ik voorspel een run-off tussen Marine le Pen en François Fillon. Fillons rolmodel in het economisch beleid is Margaret Thatcher - iedereen die staakt, moet worden opgesloten. Maar hij is ook een aartsconservatieve eerlijke man die populair is bij de katholieke fundamentalisten. In dit opzicht zal Le Pen het moeilijk hebben tegen hem, de moderne, gematigde Alain Juppé zou voor hen een gemakkelijkere tegenstander zijn geweest. Als dat gebeurt, zullen veel Fransen in mei keihard naar rechts moeten stemmen om Marine le Pen te voorkomen.